شما هم، داستان های کوتاه خود را ابتدا با نام مستعار "درخشنده حقدوست؛ بلقیس" در نشریات مختلف چاپ کردید. آیا ترس از اخلاقیات یا ارزش های اجتماعی شما را وادار به این کار کرد؟ آیا از این طریق راحت تر حرف زده اید؟ چه شد که بعداً مجموعه داستان های "مثل من" را با نام خودتان منتشر کردید؟

-
اول این که انتخاب نام مستعار فقط یک زورآزمایی ی ادبی برای خودم بود. می خواستم بدانم اگر نامم بر سر کارهایم نباشد، آیا کسی حاضر به انتشار آنها هست یا نه. نتیجه بسیار رضایت بخش بود. پس موقع چاپ داستان ها در یک مجموعه، تصمیم گرفتم نام خودم را بر آن بگذارم. البته هنوز، داستان بلند "مثل من" که نام مجموعه داستان از آن گرفته شده است، اسم درخشندۀ حقدوست را بر تارک خود دارد!
دوم، بلقیس نام مستعار نیست، نام مادر بزرگ پدری ی من است. پرتو را مادرم انتخاب کرده بود و بلقیس را پدرم. هم او بود که از همان کودکی ام با مادر خطاب کردن، مرا تبدیل به مادر حرفه ای کرد!

اجازه بدید در مورد مطالبی که در وبلاگتان "خانۀ آفتابی" می آورید، پرسشی داشته باشم. شما مدتی پیش در وبلاگتان، از دانشجویان زندانی دفاع کردید و به صف حامیان ۱۰ بهمن‌ماه ( روز همبستگی‌ی وبلاگ نویسان ایرانی با دانشجویان در بند ) پیوستید. با توجه به اینکه بسیاری از دانشجویان دربند، گرایشات چپ مارکسیستی دارند، آیا حمایت شما صرفن دفاع از حق آزادی و برابری‌ی پایمال ‌شده‌ی آنان بود یا در کنار آن، از جنبش و جریان چپ مارکسیستی نیز حمایت می‌کنید؟

-
در پاسخ به سئوال شما به شفافیت می توانم بگویم: همیشه از کسانی که بخاطر آزادی ی اندیشه ، عقیده، قلم و بیان بدون حد و حصر، فعالیت کرده و دستگیر و زندانی و شکنجه شده اند، دفاع و حمایت کرده ام. وظیفه ی اخلاقی و انسانی ی خود می دانم که از زندانیان سیاسی، با هر مرام و عقیده و مسلکی، حتی مخالف خودم، حمایت کنم. دفاع از زنان، معلمان، کارگران، دانشجویان، نویسندگان، روزنامه نگاران، اقلیت های قومی، دینی و جنسی، و پیوستن به صف حامیان 10 بهمن نیز در همین روال بود.
ایدئولوژی و عقیده و نظر هر فرد در هر زمینه ای می تواند از دیگری متفاوت باشد. اما کسی که خواهان آزادی ی بی حد و حصر اندیشه، بیان و قلم است نمی تواند بر حسب موافقت یا مخالفتش با عقیده و ایدئولوژی ی این فرد یا آن فردِ زندانی، نظام حمایتی ی خاص خودش را درست کند. نمی تواند جدول ترجیحات دفاعی بسازد. مهم مخالفت با دستگیری ی غیرقانونی ی افراد است. مهم اعتراض به شکنجه، سنگسار، اعدام و کشتارهایی است که آدمی از فکر کردن به آنها نیز شرم میکند. مهم حمایت از فرد زندانی برای داشتن حقوق انسانی اش مانند رابطه با خانواده و داشتن وکیل است. دفاع از ایده یی بزرگتر، یعنی به دست آوردن آزادی است که نبودش در جامعه ی ایران، به شکل مُعضلی درآمده است.
به همین دلیل نه تنها با رشد و گسترش چپ در ایران مشکلی ندارم که خود نیز متمایل به آن هستم. همچنین معتقدم جامعه وقتی حقیقتاً به کمال نزدیک می شود که تمام افرادش، بطور برابر، با هر نوع ایدئولوژی در کنار سایر افراد با عقاید مخالف، امکان بروز و فعالیت داشته باشند. با تنها چیزی که مخالفم جزم اندیشی، مطلق انگاری و کاربرد خشونت است. در هر پوشش و شکلی که می خواهد باشد. بنابراین از تمام دانشجویان زندانی، با هر عقیده ای که دارند دفاع میکنم.
در عین حال همیشه نیز به خود حق داده ام که حرکت های سیاسی – اجتماعی ی را که در کشورم می گذرد نقد، و سپس قبول یا رد کنم. اما امروز در میان حرکت چپ، سر و کلۀ چیزی را می بینم که بعد از شکست انقلاب و پایمال شدن خون صدها تن از بهترین جوانانمان، با بررسی ی انتقادی، فاتحه اش را هم خواندند. و آن همان چپ استالینیستی و یکه خواه بود. دلواپسی های امروز من از آن چه در کشورم می گذرد از دلواپسی‌هایم به‌عنوان هنرمند، تفکيک ناپذير است.

ممکن است منظورتان را روشن تر بگویید؟

-
ببینید، در رژیم گذشته، بویژه از دهۀ 40 ببعد، شاه خود را قدرت مطلق می دید. اگر دلش می خواست، در جایی دست به اصلاحات می زد، اما به کسی اجازه نقد و نظر نمی داد. زیرا هرگونه دگراندیشی صرفاً به معنای مخالفت با رژیم و حتی خود شاه تلقی می شد، و رژیم دست به سرکوب مخالفان و منتقدان خود می زد. در نبودِ فضای باز سیاسی، نهادهای ملی نیز فعالیتی نداشتند. نارضایتی های مردم - به دلایل مختلف- شکل سیاسی بخود گرفت. مخالفان رژیم با گرایشات چپ و مذهبی تنها راه مبارزه با استبداد پهلوی را در مبارزۀ مخفیانه، زیرزمینی و مسلحانه یافتند. فداییان خلق و مجاهدین خلق، با عملیات چریکی و کاربرد خشونت در برابر رژیم ایستاده بودند.
با رخداد انقلاب سایر احزاب یا خرده حزب ها نیز آشکارا وارد صحنه ی مبارزه شدند. گروه هایی که فقط در فکر برانداختن رژیم پهلوی آن هم از طریق کاربرد ِ خشونتِ انقلابی بودند. در آن زمان حتی جبهه ملی با کنار گذاشتن شاپور بختیار، نشان داد که در آن فضا کسی به بحث و گفتگو نمی اندیشد. آن روزها اگر کسی از بحث و گفتگو و رواداری سخنی می گفت، با خوردن ِ برچسب لیبرال، حکم مرگ خودش یا حزبش را صادر کرده بود.
خب، حاصل چه شد؟ رژیم اسلامی ابتدا با کمک گروه هایی که معتقد به کاربرد خشونت بودند، عناصر رژیم پهلوی را، بدون محاکمه، بدون پرسش و پاسخی، معدوم کرد. بعد به جان همان گروه ها افتاد. با مردم بنای خُلف وعده گذاشت. میان مسلمان و غیرمسلمان، خودی و غیرخودی خط کشید. زنان را وادار کرد تا حجاب داشته باشند. درِ دانشگاه ها را بست تا بقول خودشان پاکسازی کنند. تاریخ در کتابهای درسی تحریف شد. با زدن برچسب ضد انقلاب، بهترین جوانان ما که آقای خمینی پایش را بر شانه های آنان گذاشت و بر مسند قدرت نشست، دستگیر و زندانی و در همان اوایل انقلاب، یا در کشتارهای کلان دهه 60 اعدام شدند. برخی از اعضاء حزب توده و فداییان اکثریت، با وجود این که از رژیم اسلامی حمایت کردند و در برخی موارد نیز با آن همکاری داشتند نیز سرانجام ِ بهتری جز بگیر و ببند و مرگ نصیبشان نشد. مبارزان و گروه های سیاسی ی که از ایران گریختند، بعداً در سرزمین های آزاد، عقاید و اعمال خود را نقد کردند. بسیاری به خط مشی های افراطی ی خود به دیدۀ شک و تردید نگریستند. شاعر بزرگ چپ، آقای اسماعیل خویی در انتقاد از خود و عقیده سیاسی اش "غلط نامه" سرود و غلط کردم را ترجیع بندش شعرش ساخت و چه محبوبِ مخالفان انقلاب شد.
حالا دردآور نیست اگر بعد از 30 سال، روزهای پُرشتاب انقلاب و حس انتقام جویی و کاربرد خشونت را چه از طرف عُمال رژیم اسلامی چه از طرف احزاب چپ و راست، فراموش کنیم؟ و همان راهی را برویم که حاصلش چیزی جز گورهای بی نام و نشان نبود؟
علیرغم سه دهه تلاش حکومت اسلامی ایران برای سرکوب و ایجاد ترس و وحشت در مردم و شکل دادن به جامعه ای خرافی و وحدت طلب، به علت ایستادگی ی مردم در برابر زور، و همچنین برداشته شدن مرزها میان پخش خبرها و آگاهی های جهانی در عصر اینترنت، جامعۀ امروز ایران لااقل با مفاهیمی چون دمکراسی، حقوق بشر، هویت ملی، جامعه ی مدنی، سکولاریسم، با مفاد منشور میثاق بین الملل، با تولرانس، با بحث و گفتگو، مخالفت با جنگ و طرفداری از صلح آشنا شده است. مردم به این نتیجه رسیده اند که به جای برچسب زدن به این و آن، باید به جامعه ای فکر کرد که در آن با رواداری و تحمل دیگری و احترام گذاشتن به عقاید و نظرات یکدیگر، آن را ساخت نه آن که ویرانش کرد. مردم ایران راهی طولانی و سخت را طی کرده و بهای گزافی نیز بابت آن پرداخته اند تا به نتایج فوق برسند. باید این دست آوردها را -هرچند ذهنی و کوچک - حفظ کرد نه این که باردیگر با زدن برچسب لیبرال، سازشکار، اصلاح طلب و غیره و با خشونت نابودش کرد. امروز باور دارم که با خشونت و با هیچ ایدئولوژی ی افراطی نمی توان به دموکراسی و آزادی رسید. مگر این که هدف بعضی ها همانا نرسیدن به دمکراسی و آزادی برای مردم و جامعه ایران باشد. نمونه هایش را در نیم قرن گذشته توسط حزب توده و بعد اکثریت دیده ایم.

در مورد نقش رژیم اسلامی در مقابله با چپ امروز در ایران چه فکر می کنید؟

-
رژیم اسلامی ی ایران در حال حاضر مخالف (ظاهری یا واقعی)ی آمریکاست. و چون گسترش لیبرالیسم، ملی گرایی، دمکراسی و در نهایت تمایل به غرب را دشمن اصلی ی خود می داند، می کوشد تا به هر طریق مانع رشد آنها شود. رژیم از یکسو با کشورهای چپگرایی طرح دوستی ریخته که ضد آمریکا هستند. مثل چین، کوبا، ونزوئلا (از نظر من روسیه نیز در سیاست خارجی ی خود عیناً شوروی سابق عمل می کند) و از سوی دیگر با توجه به این که می داند پا گرفتن هر گونه ایدئولوژی ی افراطی، مانع رشد دمکراسی خواهد بود، لذا در مقایسه با سخت گیری نسبت به سایر تجمعات مسالمت آمیز، مثلاً جلوگیری از برگزاری ی مجلس یادبودی برای خانم بی نظیر بوتو توسط جبهه ملی ایران، یا برهم زدن تجمع مسالمت آمیز کمپین یک میلیون امضاء و ضرب و شتم و دستگیری آنان، به گونه ای چپ را - حتی در حد بالا بردن پرچم سرخ و دادن شعارهای کمونیستی- تحمل کرده است. شما را رجوع می دهم به مقاله "سپیده صلح جو" که از طرف بخشی از فداییان اکثریت منتشر شده است.3
از سوی دیگر متأسفانه دوباره همان ادبیات سیاسی ی 30 سال پیش میان جوانان چپ رواج پیدا کرده است. دوباره به هرکه غیرِ من، بیندیشد، برچسب لیبرال و سازشکار می خورد.4 اگر در اثر سرکوبِ حکومت اسلامی و ایجاد ترس از بگیر و ببند و کشتار، نسل جوان به افراط و خشونت گراییده شود، جای تعجب نیست، اما همۀ حیرتم از سردمداران و چپ های 30 سال در خارج از ایران نشسته است که با وجود بارها انتقاد از روش ها و عقاید سیاسی ی دوران انقلاب و طرد آنها، چرا دوباره همان راهی را می روند که 30 سال پیش به چاه ختم شد؟ چرا چپ سابق که آب توبه بر سر ریخت، قلم به عشق و عاشقی زد یا سکوت کرده بود، باز سر و کلۀ اش (با همان شعارها و حرف های دهان پُر کن، اما از درون بی مایه و پوچ) پیدا شده است؟ چرا باز جوانان آرمانخواه ما گوشت دَم توپ شده اند؟ آیا کسی بوی چندش آورِ سوء استفادۀ رژیم اسلامی را از حضور چپ افراطی در ایران امروز، برای سرکوب دشمنان واقعی اش یعنی، مدافعان حقوق بشر و میثاق های بین المللی، ملی گرایان و کلاً جنبش دمکراسی خواهی، نمی شنفد؟

آنچه در عملکرد احزاب سیاسی‌ی ما (از جمله احزاب چپ) در گذشته دیده شده عدم وجود ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین عناصر مدرنیته است. «خرد انتقادی»، «خود نقادی»، «تولرانس یا رواداری»، «دیالوگ و فرهنگ مکالمه» و در یک کلام پایه‌ای ترین مفاهیم مدرنیته. این ضایعه آیا ناشی از وابسته‌گی‌ی چپ ایرانی به تاویل‌های شرقی و بلشویکی نبوده است تا رفتن سراغ برداشت‌های غربی؟
در سنت تفکر غربی- مارکسیتی، بعد فرهنگی اگر نه بیشتر از جنبه‌ی سیاسی‌، بل پابپای آن پیش رفته است. درحالیکه تاویل‌های شرقی (مثلن لنینیستی و استالینیستی) بیشتر بار سیاسی دارند تا فرهنگی. شاید نکته عجیبی نباشد که اساسی‌ترین انتقادها از مارکسیم و کلن چپ در غرب، توسط خود چپ‌ها انجام گرفته است تا راست یا حتی بخش میانه‌رو و این درحالی است که منتقدین دگراندیش در دوران حکومت لنین یا استالین، تبعید می‌شدند یا راهی زندان‌ها و اردوگاه‌های کار اجباری.

بله، کاملاً درست است. تاریخ جهان نشان داده است که از دل خفقان و سرکوب و ترس و استبداد، تنها راست یا چپ افراطی سربرمی آورد. مارکسیسم در غرب ظهور کرد، اِنگلس بوی انقلاب کارگری را از کشورهای بزرگ صنعتی مثل آلمان و انگلیس شنفت، اما انقلاب اکتبر 1917 در روسیه ی تزاری ی استبداد زده ی آسیایی رخ داد. انقلاب خونین بلشویکی، ظهور لنین و سپس استالین از دل فرهنگ استبدادی ی شرق بیرون آمد. به همین دلیل کمونیست های روسی، مارکسیسم را آنگونه که با مقاصدشان برای حکومت کردن همخوانی داشت تعبیر و تفسیر کردند. از مارکسیسم آن چه را ضد حکومت خود می دانستند کنار گذاشتند. حتی موضوعی که از نظر مارکس بسیار مهم بود و آن مسئله ی آبیاری یا عدم استفاده درست از آب در کشورهای آسیایی بود، و بر همان اساس امکان رشد مارکسیسم را در آن کشورها ممکن نمی دید، به کلی از کتابهای مارکس و کتابهای درسی ی دانشگاه ها در شوروی ی سابق حذف شد. دکتر خُنجی در چندین دهۀ پیش، این موضوع را در کتاب " وجه تولید آسیایی" به روشنی مطرح کرده است. حکومت شوراها، خود به حکومتی توتالیتر و استبدادی تبدیل شد که با مخالفان یا دگراندیشان در کمال خشونت برخورد کرد.
در کشورهای کمونیستی ی نظیر شوروی سابق، فرهنگ رواداری و تحمل دیگری معنایی نداشت. تحمل نقد و نظر دگراندیشان به معنای خارج شدن از خط انقلاب بود. تأکید و دادن بهای بیش از حد به روبنا -اقتصاد- و ندیده گرفتن زیربنا - فرهنگ -، مانع اصلی ی رشد واقعی ی مارکسیسم در کشورهایی با حکومت استبدادی بوده است. از قول مارکس می گویند: اگر مارکسیسم تعبیر و فهمی است که چپ های افراطی از آن دارند، من مارکسیست نیستم.
مارکسیسم و سوسیالیسم در دامن لیبرالیسم غربی زاده شد و در کنار سایر احزاب و عقاید سیاسی توانست به رشد خود ادامه دهد. امروزه در کشورهای غربی، سوسیال دمکراتها و کمونیست ها همانقدر حق دارند که سایر احزاب. شوروی سقوط کرد اما احزاب چپ و سندیکاهای کارگری در غرب هنوز به کار خود ادامه می دهند. و ما، به وقت ناچاری، از زنان، کارگران، دانشجویان و معلمان همان دولت های غربی طلب حمایت می کنیم. والا "چاوز"ها که طرفدار آقای خامنه ای و احمدی نژاد و رژیم اسلامی اند.
آزادی از دل دمکراسی بیرون می آید و دمکراسی مبرّا از تسلط ایدئولوژی های توتالیتر، خشن و حکومت بخشی از مردم جامعه بر بخشهای دیگر است. آزادی حقی است که همراه با تولد آدمی پا بر گسترۀ هستی می گذارد. در روند مستمرّ حفظ حیثیّت آدمی، آزادی برای بینش دمکراتیک، امری حیاتی است. آن هایی که بيشتر و بيشتر از دمکراسی دور می‌شوند، کمتر و کمتر ضرورت حفظ آزادی را حس می کنند.

شما در وبلاگ خود نامه ای را که هیأت اجرایی ی کانون نویسندگان در جواب به مقاله یی در نشریه شهروند نو نوشته بود، منتشر کردید. و در همانجا نیز اعلام داشتید که نظر خود را در باره کانون به عنوان یک عضو قدیمی خواهید نوشت. آیا مایلید در همین مصاحبه در باره کانون نویسندگان ایران صحبت کنید؟

-
در دوره اول کانون نویسندگان ایران در سال 1346 چون شرط عضویت داشتن حداقل یک جلد کتاب بود، و من هنوز کتابی منتشر نکرده بودم لذا عضو رسمی ی کانون نبودم. اما چون هم برادرم و هم همسر سابقم هر دو از 9 نفر افراد اولیۀ تشکیل دهنده کانون نویسندگان بودند من هم به عنوان شاعری جوان اجازه شرکت در جلسات آنان را داشتم و شاهد گفتگوها و اتفاقاتی که در کانون می افتاد بودم.
حضور نویسندگانی چون بیضایی، آشوری، نوری علا، نادرپور و ... در دورۀ اول کانون و با توجه به جوّ سانسور دولتی و نبودن محلی برای بروز اختلافات سیاسی، کسانی نظیر آل احمد و به آذین که از نظر سیاسی و عقیدتی کاملاً ضد یکدیگر بودند، توانستند در کنارهم کانون را پیش ببرند. منشور کانون بر اساس توافق اعضاء اولیه، به عنوان کانونی صنفی در جهت مخالفت با هر نوع سانسور و رسیدن به آزادی ی قلم و بیان، - بدون حد و حصر- نوشته شد و به امضاء سایر نویسندگان و هنرمندانی که به آن باور داشتند رسید. شاید نقل این موضوع برایتان جالب توجه باشد که در دورۀ اول کانون، جملۀ آزادی "بدون حد و حصر" به اصرار آقای به آذین در اساسنامه قید شد، اما در دوره دوم، با اعمال نفوذ حزب توده، و حمایت از آقای خمینی و رژیم اسلامی، آقای به آذین با این اعتقاد که آزادی حد و حصر دارد، بر حذف آن جمله در اساسنامه پافشاری می کرد!
دورۀ دوم فعالیت آشکارِ کانون، سال 1356 بود. چون در آن زمان کتاب توقیف شده ام منتشر شده بود، به عنوان عضو رسمی پذیرفته شدم. همزمان با فعالیت کانون و با رشد سریع احزاب و گروه های سیاسی در جامعه، اکثر سازمانها بویژه حزب توده و بخش جوان آن، یعنی فداییان اکثریت، با چاپ یک کتاب برای اعضاء خود، امکان عضویت آنان را در کانون نویسندگان ایران بوجود آوردند. کانون به کلی از ماهیت صنفی و دفاع از آزادی - بدون حد و حصر- خود خارج شده بود. در آن وقت بود که اختلافات به تندترین و زشت ترین شکلش در میان اعضاء ظاهر شد. زیرا بسیاری از اعضاء جدید فقط برای تبلیغ و اجرای عقاید سیاسی ی خود به کانون آمده بودند. و اختلافات خود را نیز همانجا طرح می کردند. اعضاء سازمانهای چپ، حتی برخی از نویسندگان مثل هوشنگ وزیری، نادر نادرپور، نادر ابراهیمی و یداله رویایی را به این خاطر که در تلویزیون شاه کار کرده بودند، در کانون راه ندادند.
از سوی دیگر آقای به آذین (از طرف توده ای ها و فداییان اکثریت که خود را مدافع رژیم اسلامی می دانستند) نامه ای را که در جهت حمایت نویسندگان از خمینی و رژیم اسلامی نوشته بود به کانون آورد و از تمام اعضاء خواست تا آن نامه را امضاء کنند. اما برخی از هنرمندان و اعضاء کانون از امضاء این نامه خودداری کردند. همین عمل باعث شد که آقای به آذین در جلسه عمومی ی کانون، با آگاهی ی کامل از آن چه می گوید، بی پروا اعلام کند: "هرکس این نامه را امضاء نکند، ضد انقلاب است." جالب توجه است اصطلاح "ضد انقلاب" را توده ای ها زودتر از خود رژیم اسلامی به کار بردند.
این نخستین پاپوش برای اعضائی شد که با رژیم اسلامی سرِ آشتی نداشتند. من از میان اکثریتی ها آقای علی کشتگر را نیز به این خاطر که با جناح بندی سیاسی و ایجاد اغتشاش در درون کانون، عملاً روند کانون را به مسیر دیگری می کشاند که خواسته ی اکثریت و حزب توده بود، خیلی خوب به خاطر دارم. خیلی ها هرگز نفهمیدند هنر آقای کشتگر چه بود و چگونه عضو کانون نویسندگان ایران شد.
اختلاف رأی اعضاء توده ای و اکثریتی ی کانون، با فداییان اقلیت (که عملاً کانون را در دستشان گرفته بودند) به جایی رسید که سرانجام کانون رأی به اخراج توده ای ها منجمله به آذین، کسرایی، تنکابنی و چند تن دیگر داد. چنین جوّی برای اعضاء قدیمی تر و نویسندگان اصلی ی اساسنامۀ کانون، قابل تحمل نبود. برخی از پیش کسوتان معتدل ِ کانون با اخراج توده ای ها در چنان فضای غیردمکراتیک و جوّ متشنج و ناآرام، کاملاً مخالف بودند. آنان خواهان برگزاری جلسه ای آرام برای تصمیم گیری بودند. به خاطر دارم زمانی که چند تن از اعضاء قدیمی ی کانون به نحوۀ اخراج توده ای ها اعتراض کردند، زنده یاد سعید سلطانپور چشم در چشم اعضاء قدیمی گفت: "فکر نکنید که کار با همین چند اخراج تمام شده. ما این کانون را از "عناصر نامطلوب دیگر" هم تصفیه خواهیم کرد." کانون پس از مدت کوتاهی با حمله پاسداران، بردن تمام کارت های شناسایی اعضاء و مهر و موم کردن درِ محل کانون، از فعالیت افتاد.

اما کانون بعداً فعال شد و هنوز ادامه ی همان فعالیت ها را دارد

.
بله درست است. من آن زمان در ایران نبودم اما اطلاع داشتم که پیش از قتل های زنجیره ای، افرادی چون محمد مختاری، پوینده، غفار حسینی، گلشیری که یادشان زنده باد، و چند تنی که هستند و عمرشان هم دراز باد، برای گشایش مجدد کانون نویسندگان ایران فعالیت کردند و با نوشتن و نشر اعلامیه ای که به 134 نفر معروف است به دوره جدید کانون رسمیت بخشیدند. اما رخداد قتل های زنجیره ای و تهدیدهای رژیم، باعث شد تا برخی از اعضاء، محتاط تر عمل کنند. در مراسم تشیع جنازه هایی که از طرف کانون نویسندگان برپا می شد گروه های عظیم مردم شرکت داشتند که مخالفت خود با رژیم را نیز در حین مراسم ابراز می کردند. در چنان شرایطی برخی از اعضاء کانون با این احتمال که مراسم، به صحنه ی زد و خورد میان مردم با پاسداران و مأموران رژیم کشیده خواهد شد، سعی می کردند تا بر صنفی بودن کانون تأکید کنند. در یکی از همان تشیع جنازه ها بود که آقای دولت آبادی با ملاحظه ی وضع شلوغی که پیش آمده بود مردم را به آرامش و "سیاسی نکردن" آن مراسم تشویق می کرد.

در بارۀ شرایط فعلی کانون، بویژه در رابطۀ نامه ای که از طرف هیأت دبیران کانون در جواب آقای قوچانی یا بقول کانونیان "مفتش ادبی" در رابطه با برگزاری مراسم قیصر امین پور منتشر شده چه نظری دارید؟

-
من فکر می کنم در حال حاضر نبودن تعدادی از اعضاء قدیمی و معتدل کانون، بی رغبتی ی بعضی از نویسندگان حرفه ای برای شرکت در جریانات کانون، در پی ی قدرت نبودن برخی دیگر از اعضاء، و همچنین نیازمندی های شخصی ی چند تن از اعضاء و ملاحظه رژیم در صورتی که آرام و ساکت باشند، شرایطی بوجود آورده که کانون را از شکل و هویت اولیه اش به عنوان یک کانون صنفی درآورده است. شأن نزول کانون مخالفت با هر نوع سانسور و دفاع از آزادی ی اندیشه و قلم و بیان، بدون حد و حصر بود. من از این راه دور و با تعقیب جریاناتی که در ایران رخ می دهد، و مقالاتی که از طرف چپ (اکثریت) منتشر می شود، کانون را همان کانون 1346 یا 1356 یا حتی 1374 نمی بینم.
در مورد نامۀ اخیر کانون در جواب آقای قوچانی و در رابطه با عدم برگزاری ی مراسمی برای قیصر امین پور، می توانم بگویم گرچه با مواردی که در این نامه در جواب به آقای قوچانی آمده موافقم، اما تعبیرات و اصطلاحات، و لحن و زبان به کار رفته در آن را مطلقاً در شأن و منزلت کانون نویسندگان ایران نمی دانم. این نامه نمی تواند از کانون نویسندگانی باشد که یکی از سردبیرانش سیمین بهبهانی است.
به مصاحبۀ رادیو بی بی سی با خانم سیمین بهبهانی، گوش کنید. نقل حرفهای آقای سید علی صالحی دیگر دبیر کانون را بخوانید، و از نظر سایر اعضاء پیش کسوت مطلع شوید، آنوقت متوجۀ ناخشنودی ی آنان خواهید شد. جای شگفتی است که برخی از دبیران کانون پیش از پخش نامه آن را نخوانده بودند و مطلقاً از چگونگی ی طرح موضوع نامه بی اطلاع بودند. با خواندن متن نامۀ کانون، شباهت شگرفی میان جانوران درنده خوی رژیم اسلامی و برخی از مخالفان شان دیدم. آیا کسانی که (بنظر من آگاهانه) چنین برخورد می کنند جز آب به آسیاب دشمن ریختن، کاری کرده اند؟ به گفتۀ برخی از دوستان چپ، کانون در حال حاضر در قبضۀ اکثریت و چه بسا توده ای هاست. با قبول این که هر هنرمندی می تواند تفکر سیاسی ی خود را داشته باشد، امیدوارم کانون نویسندگان بار دیگر همچون ایام انقلاب ایران، پایگاه عملکردهای ایدئولوژیکی، دگم گرایی و برخوردهای سیاسی و خشن اعضائش نشود.

گرچه کانون نویسندگان در تبعید در همان سال های اولیه هجرت نویسندگان و هنرمندان ایرانی شکل گرفت اما شما برای سالها عضویت در کانون را نپذیرفتید. دلیل نپیوستن شما برای سالهای طولانی به کانون نویسندگان در تبعید چه بود؟

اکثر هنرمندان ایرانی که خود را به خارج از ایران تبعید کردند، در کشورهای اروپایی سکنا گزیدند، به همین دلیل اولین هسته های کانون نویسندگان در تبعید در اروپا شکل گرفت. اما ما از راه دور شاهد قدرت طلبی ها و تک روی میان اعضاء کانون بودیم. دکتر مسعود نقره کار جریان کانون نویسندگان در تبعید را خیلی روشن شرح داده است که چگونه با مرگ دکتر ساعدی، کانون چندی غیرفعال شد، برخی از اعضاء قدیمی کانون استعفا دادند، و کانون بار دیگر عملاً محل زد و خورد بر سر عقاید سیاسی گردید. نه تنها چنین فضایی برای کانون سالم و درست نبود که به کلی با شکل اولیه اش تفاوت داشت. متعجب بودم مایی که به خارج آمده ایم و می توانیم تمام عقاید و فعالیت های سیاسی خود را بدون ترس و سرکوب هیچ رژیمی در فضای باز سیاسی دنبال کنیم چرا هنوز خط مشی ی سیاسی ی خود را تحت پوشش نام کانون عرضه می کنیم و انتظار داریم سایرین هم از ما پیروی کنند!
دیگر این که معتقد بودم کانون نویسندگان در ایران به علت جوّ سرکوبِ دو رژیم پهلوی و خمینی، اساس فعالیت خود را مبارزه با هر نوع سانسور و طلب آزادی اندیشه و قلم و بیان، قرار داد. هنرمندان ایرانی که در خارج زندگی می کنند چرا اساس کار خود را مبارزه با سانسور قرار داده اند. کانون نویسندگان در تبعید با کدام سانسور باید بجنگد و از چه کسی آزادی ی اندیشه و قلم و بیان را طلب می کند؟! به نظر من نویسندگان خارج نشین، می بایست ضمن حمایت و پشتیبانی ی دائم از هنرمندان ایرانی و اعضاء کانون نویسندگان ایران، خود، کانونی مستقل در تبعید داشته باشند. اگر به این مسئله توجه می شد، کانون نویسندگان در تبعید هم از آن همه مشغولیات سیاسی بیرون می آمد و پایگاهی می شد برای گفتن و گوش کردن به دیگری. پایگاهی برای آموختن و مجال و فرصتی مشق دمکراسی.

اما شما بعداً به کانون نویسندگان در تبعید پیوستید

.
بله، پس از چند سالی، بسیاری از اعضاء کانون روش های پیشین خود را غلط دیدند. فروپاشی ی شوروی برای مدت طولانی اعضاء چپ را از شور و هیجان انداخت. از درگیری های سیاسی در کانون کاسته شد. زمانی که زنده یاد آقای مختاری به آمریکا آمد، او را در یکی از جلسات کانون که در منزل آقای منصور خاکسار برگزار شده بود ملاقات کردم. گرچه او بخوبی از سرگذشت رقابت های حزبی و قدرت طلبی ها در کانون نویسندگان در تبعید آگاه بود، اما حضور همه اعضاء را ضروری می دانست. از سوی دیگر وقتی کانون نویسندگان در تبعید، در رابطه با بگیر و ببند و شکنجه و قتل نویسندگان اعلامیه می داد یا برنامه ای برگزار می کرد از من نیز خواسته می شد که پای اعلامیه را امضاء کنم یا در برنامه شرکت داشته باشم. - که البته من هم با کمال میل و افتخار، در همآوایی با سایر اعضاء کانون برای اعتراض به اعمال رژیم اسلامی ایران همیشه در کنارشان بودم-. همه این ها موجب شد تا عملاً عضویت کانون نویسندگان در تبعید را بپذیرم.

با سپاس از شما به خاطر وقتی که صرف این مصاحبه کردید، آیا مایلید در پایان به این بخش چیزی بیفزایید؟

-
مایلم پُرگویی ی خود را با جمله ای از اِدرین ریچ شاعر و نویسنده بزرگ آمریکایی در باره هنر، جامعه و سیاست به پایان ببرم. ریچ در سال 1997 جایزۀ کاخ سفید را که به آثار او تعلق گرفته بود نپذیرفت. وی در بخشی از نامه ی توضیحی ی خود در رد این جایزه می گوید:
"هنر در دراز مدت، نيازمند آن است تا به‌طور ارگانيک از خاک بارور اجتماعی سر بيرون آورد و همگان را تغذيه کند. دولت موظف است تا برنامه آموزشی ی آزاد و شهروندانی باسواد بپروراند. آموزشی ی همگانی و مجّانی که هنر، عنصر تفکيک‌ناپذير آن باشد. جامعه‌ای که مردم‌اش را به‌دور نمی‌افکند، جامعه‌ای که به‌فرديّت انسان و پويش آدمی برای داشتن يک زندگی ی آبرومند عادی ی قابل تحمّل، احترام می‌گذارد. در چنين شرايطی است که هنر، هنوز صدای اشتياق، آرزو، نارضايی، شور و هيجان خواهد بود. صدايی که به‌ما يادآور می‌شود که پروژه دمکراتیک، هرگز پايانی نخواهد داشت."5
-

شاهرخ رئیسی

-----------------------------------------------------

-
* برای آگاهی از شرح حال و آثار منتشر شده از پرتو نوری علا می توانید به وبلاگ او "خانه آفتابی" مراجعه کنید: http://www.noorialapartow.blogfa.com/
** خانم ملیحه تیره گل، در کتاب مفصل و ارزشمند خود: "مقدمه ای بر ادبیات فارسی در تبعید 1375-1357"، کارهای پرتو نوری علا را در ردۀ ادبیات در تبعید آورده است. دکتر علیرضا زرّین نیز در نقد مفصل خود بر سومین مجموعه شعر پرتو، "زمینم دیگر شد" در فصلنامه بررسی کتاب، شماره 16، زمستان 1372 و سپس در مقاله ای که در شهروند http://www.alizarrin.com/shahr.html و بررسی کتاب شماره 47، بهار 1385 به طور کلی در باره ادبیات مهاجرت نوشته، به طور اخص از شعر "صد سال به از این سالها" که در چهارمین مجموعه شعر پرتو "سلسله بر دست در بُرج اقبال" منتشر شده، به عنوان نمونۀ مشخص ادبیات مهاجرت نام می برد.
همچنین خانم عزت گوشه گیر در نقد مجموعه داستان "مثل من" که در نشریه شهروند و سپس در فصلنامه بررسی کتاب دورۀ جدید، شمارۀ 43، تابستان 1383 منتشر کرد، داستان های کوتاه پرتو نوری علا را در زمرۀ کار نویسندگان مهاجر و بویژه زنان مهاجر معاصر خوانده است. خانم مهستی شاهرخی نیز در نقد دقیق و مفصل خود بر کتاب "مثل من"، داستان های پرتو را "یکی از نمونه های شاخص ادبیات مهاجرت که توسط زنان نویسنده" نوشته شده است، معرفی و طرح کرده است.
http://chachmanbidar.blogspot.com/2006_04_01_archive.html

http://www.mtirehgol.com/

http://www.ezzatgoushegir.com/

-
ش. ر.
-

---------------------------------------------------------------

-
1- مصاحبه با هوشنگ گلشیری، فصل کتاب، شماره 6 ، لندن، مارچ ۱۹۹۳
2- درباره "کمپین یک میلیون امضاء و خواست تغییر قوانین تبعیض آمیز" ، مقاله، سارا نیکو، اخبار روز، شنبه 16 فوریه 2008،
3- "تحولی بزرگ در جنبش چپ ایران"، مقاله، "سپیده صلح جو"، نشریه ی الکترونیکی ی اخبار روز www.akhbar-rooz.com 29 ژانویه ۲۰۰٨ منتشر شده، از طرف بخشی از اعضاء فداییان اکثریت متذکر می شود: "به نظر ما در طی سال های ۱٣۷٨ تا کنون، فضایی حاکم شد که اجازه ی نسبی در حد جمهوری اسلامی برای اعلان علنی نظرگاه های چپ در تعدادی از دانشگاه ها را فراهم کرد."
4- "سیاست اختگی افراد نااجتماعی" مقاله، مازیار سمیعی، اخبار روز سه‌شنبه ۱۶ بهمن ۱٣٨۶ - ۵ فوريه ۲۰۰٨ و همچنین مصاحبه با کاوه عباس پور، سخنگوی دانشجویان آزادی خواه و برابر طلب را در نشریه الکترونیکی ی شهروند بخوانید. http://www.shahrvand.com/?c=118&a=3396
5- ‌‌Adrienne Rich شاعر و نويسنده فمینیست و لزبین آمريکايی، گرچه شعرش، از مسائل سياسی و اجتماعی تأثیر گرفته‌، و هنرش را جوابگوی نيازهای بشری کرده است، اما کوشيده است تا کارش جنبه تبليغاتی نداشته باشد.
آثار آدرين ريچ را می‌توان به‌دو دوره قبل از ۱۹۶۰، و بعد از آن تقسيم کرد. از جمله کارهای اوليه او Change of World است و برخی از کارهای بعدی‌اش عبارتند از Leaflets۰ ۱۹۶۹، The Will to Change۰ ۱۹۷۱، The Fact of A Doorframe۰ ۱۹۸۵. آخرين اثر منتشر شده او Dark Fields of the Republic نام دارد

-
پ. ن.
-