چون نشانه پردازی پیچیده بوده و در میان ساختارهای اجتماعی پراکنده شده است ، بناچار چند مدل توصیف می کنیم تا بتوان وجوه متفاوت آن را فراچنگ آورد و در دسترس تحقیق تجربی قرار داد . مطابق شکل 3–3 ، مدل های معنا از نظر سازه و ساختار، در دو بُعد با هم تفاوت دارند . بُعد افقی مدل ها را بر حسب برخورداری از یک سیاهه ی متناهی تعریف شده از واحدها یا رویدادهای غایی متمایز می کند . بُعد عمودی نشان می دهد که آیا ساختار تعریف شده ای برای شکل پایانی واحدها یا رویدادها وجود دارد یا خیر . به این دلیل به واحدها یا رویدادهای معنا اشاره می کنم که زمینه ی تصورات نظام وار و فرایندی از معنا در روش شناسی های تجربی فراهم آید .

شکل 3 – 3 گونه شناسی مدل های معنا
اولاً مدل های جبری[5] بر این باورند که رابطه ی میان عناصرشان روابط کُلی علیت است ، و قوانین طبیعت مظهر آن است . معمولاً این مدل ها را واجد ارزش تبیینی مهمی برای پدیده های اجتماعی از قبیل معنا و فرهنگ نمی دانند و پرانتزهای شکل 3-3 هم به همین خاطر است . بر عکس ، مدل های غیر جبری بر این باورند که عاملان اجتماعی افرادی آزادند که مطابق تفسیر خاص خود از واقعیت اجتماعی و با نوعی خودمختاری نسبی تعامل دارند . مدل های غیر جبری[6] را می توان مناسب مطالعات آزمایشی دانست که مجموعه معانی اَشکال خاص کنش اجتماعی را به چنگ می آورند تا با ارجاعی نظام مند به مدل های تصادفی[7] یا زایشی[8] کاویده شوند .
هر دو مدل زایشی و تصادفی در علم اجتماعی محوریت دارند، ولی غلبه با دومی است. اصل اساسی مدل تصادفی«به نوعی تعیین احتمال اشاره دارد که مشخص می­کند اگر یکرشته رخدادهای رفتاری در زمان معین اتفاق بیفتد، احتمال همزمانی آن ها چقدر است» ((Miller, 1991: 53. می توان گفت نظر سنجی های سیاسی ِاستاندارد ، معناهایی عرضه می کنند که محققاً به رفتار رأی دهندگان جهت می دهند . پس مدل های تصادفی سیاهه ای از متغیرها ، ارزش ها و همبستگی های محتمل را از پیش تعریف می کنند و آرایش واقعی آن ها را پیش بینی می نمایند . بالاخره ، مدل زایشی آرایش عناصر معنایی را ، مشخصاً در چارچوب ژانر های استاندارد و اشکال کلامی مشابه ، از پیش تعریف می کند . هدف تحلیلی ِاین مدل شناسایی سازه ها یا واحدهای خاص معناست که از رهگذر تفسیر هر یک و با ارجاع به بافت کاربُردِ اجتماعی و نیز کلامی آن میسر می شود . در فصول بعد مفهوم اجتماعات تفسیری( Fish, 1979) ، یا بهتر بگویم ، «خزانه های تفسیری[9]» Potter and Wetherell, 1987)) را به عنوان نمونه ای از مدل زایشی بررسی می کنم . پیامد دیگر این مدل ها برای تحقیق تجربی آن است که ژرف ساخت های خاص تاریخی و اجتماعی معنا را می توان به عنوان مقوله های فرهنگی پُر مایه Geertz, 1973)) در تکمیل دانش سطحی و انبوه ، مثلاً ، ترکیب جمعیتی مخاطبان بررسی کرد9
مدل ها ، نظریه ها و روش شناسی های ِتجربی
شکل 4-3 هر سه مدل معنا در تحقیقات رسانه های جمعی را به حوزه ی تجربی اصلی ، تصور معنا و کانون ِشناخت شناسانه ی آن ها در چارچوب نشانه شناسی ِپرسی ربط می دهد . مقدمتاً باید تأکید کنم که این مدل ها را به چشم نمونه هایی آرمانی می نگرم که در تحلیل نظری و مطالعات تجربی مکمل هم اند . بویژه ، روندهای عملی از رهگذر گفتمان ثبت و زمينه سازي مجدد می شوند و به عنوان نهادهای جامعه انباشته می گردند .

اولاً تمرکز بر نشانه ی صرف ، مشخصه ی مطالعات انسانگرای ارتباط و جامعه بوده است که در مطالعات تجربی بر گفتمان های رسانه ای انگشت می نهادند تا آن ها را به عنوان فرآورده های فرهنگ یا دوره ی تاریخی تفسیر کنند . پس دانش پژوهی تمایل دارد تا در چارچوب قصدی و پدیدارشناختی ، معنا را تجربه ی تقلیل ناپذیر متون و ناشی از همدلی تلقی کند . گفتيم که این تأکید بخش اعظم تحقیقات ساختارگرای فرهنگ و ارتباط را نیز شکل می دهد . برخی رسانه پژوهی های انتقادی تعین و جبر متنی پاسخ مخاطب را واکاویده اند ، اما مدل نظری غالب در دانش پژوهی انسان گرا همچنان غیر جبری است و از نوعی روش شناسی حکایت می کند که معنا را دستاورد خلاقه ی یک عامل تفسیرگر منفرد وخردمند یعنی تحلیلگر می داند .
ثانیاً تصور جامعه به عنوان ساختاری عینی که کنش و تجربه ی انسانی را مشروط می کند ، تأکید تجربی را به سوی مستحکم ترین نهادهای جامعه می چرخاند . مدل های تصادفی استمرار نهادهای اجتماعی خاص را به عنوان امور اجتماعی ثبت و در نتیجه به شهادت عاملان انسانی ، آن ها را در طی زمان و مکان و در طی واحدها و بافت های تحلیل شناسایی می کنند. مثلا پژوهش های مربوط به رابطه ی برون ده ِرسانه با شرایط بازار ، بازنُمایی رخدادهای عمومی در محتوای رسانه و نیز دریافت های مخاطبان نهادهای رسانه ای ، به شکل سودمندی از مدل های تصادفی تأثیر گرفته اند . دستنامه های علم اجتماعی هشدار می دهند که همبستگی

[10] به معنای علیت نیست ، اما تصور ضمنی معنا در این سُـنت ، غالباً تصوری عِلی است : اگر عاملان اجتماعی از این عقیده – معنا ، دستورکار ، ایده یا مفاهیم مشابه – تأثیربگیرند ، آنگاه می توان تفکر و کنش ِآن ها نسبت به نهادهای خاص را به عنوان نوعی پیامد و با احتمالی معین پیش بینی کرد .
ثالثاً مدل های زایشی به تحقیق تجربی مجال می دهند به مطالعه ی آن دسته از اَعمال اجتماعی بپردازند که همزمان گفتمان ها را گرد هم آورده و نهادها را بازتولید می کنند . ترجمان پرس حاکی از آن است که معنا اجرایی و حامل قابلیت کنش است و تفاوتِ اجتماعی را می سازد . برای شناسایی اصول حاکم بر تولید معنا ، مطالعاتی تجربی ضرورت دارند که در چارچوب نوعی نظریه ی نشانه پردازی اجتماعی ، تحلیل و تفسیر معنا را به بافت خاص آن کنش ربط دهند .
پي نوشت
{1} مدل های زایشی دست کم دو منبع متفاوت دارند . اولاً نظریه ی گشتاری – زایشی (TG) نوام چامسکی (1965) مدل دقیقی فراهم آورد که چگونه یک ژرف ساخت زبان می تواند روساخت های متعددی تولید کند . دستور گشتاری – زایشی صورت گرا توجه کمی به زبان به عنوان عملی کلامی در بافت اجتماعی (؛, 1987 Potter & Wetherel) داشته است اما این مدل مهم هم در زبان شناسی و هم در علوم کامپیوتری ، ابزار کاوشی سودمندی از آب در آمده است. دوم ، ساختارگرایی قرن بیستم در تحقیقات علوم اجتماعی و علوم انسانی بر پایه ی این پیش فرض کلی استوار شد که پدیده های اجتماعی ، روانی و فرهنگی سیستم هایی ژرف ساختی تشکیل می دهند. چالش پیش روی تحقیقات جدید شناسایی اصول حاکم بر این فرآیندهای زایشی است که چنین سیستم هایی را باز تولید می کنند .


منابع
Rorty, R.(1991a) Philosophical Papers Vol. 1 : Objectivity, Reletivism and truth. Cambridge: Cambridge University Press.
Miller, D.C.( 1991)Handbook of Research Design and social Masurement. 5th edn. Newbury Park,C.A: Sage.
Fish,S. (1979). Is there a text in this class? The authority of Interpretive Communities. . Cambridge, MA: MIT Press
Potter,J and Wetherell, M. (1987)Discourse and social Psychology, London: Sage
Geertz, C. )1973). Thick Description. In the Interpretation of Cultures. New york: Basic Books.




The Social Semiotics of Mass Communication, Klaus Bruhn Jensen,1995, SAGE 1- ترجمه از
Publications, London, pp36-52
[2] - این کار بخشی از کتابی است که در سال 1384با همکاری مسعود مظاهری ترجمه کرده­ام و قرار است دفتر پژوهش­های سیما آن را چاپ کند
[3] recontextualization
[4] intersubjectivity
[5] deterministic
[6] indeterministic
[7] stochactic
[8] generative
[9] Interpretive repertoire
[10] correlation