معرفی نمایشنامه نویسان بزرگ جهان

صحنه یک: شووینکا؛ دغدغه‌های جهانی بر صحنه‌ای آفریقایی
ترجمه و گردآوری: ستاره بهروزی

نمایش‌نامه‌نویس، شاعر و نویسنده آفریقایی اووله آکیوانده شووینکا در 13 جولای 1934 در آبئوکوتا شهری در جنوب‌غربی نیجریه متولد شد. در آن زمان، نیجریه هنوز مستعمره بریتانیا بود. گرچه شووینکا در یک محیط انگلیسی زبان مسیحی بزرگ شد، اما والدینش که هر دو از اعضای قابل احترام یک جامعه محلی بودند، از فرهنگ یوروبا* پیروی می‌کردند و مدام به خانه اجدادی خود در ایسرا، که یک جامعه یوروبایی سنتی است، سر می‌زدند.
در 12 سالگی، شووینکا به ابادان (مرکز ایالت اویو) رفت تا در گاورمنت کالج تحصیل کند و در 18 سالگی در دانشگاه جدید شهر، ثبت‌نام کرد. بعد از دو سال، به انگلیس رفت تا ادبیات انگلیسی را در دانشگاه لیدز فرا‌بگیرد (همان دانشگاهی که او بعدها در سال 1973 از آن‌جا دکترا گرفت). او تحت آموزش استادانی مانند جی.ویلسون‌نایت - شکسپیرشناس و منتقد ادبی معروف- نمایش‌نامه‌نویسی را فرا گرفت. در 1957 لیسانس گرفت و برای کارشناسی ارشد ثبت‌نام کرد، اما آن را رها کرد و به فعالیت در زمینه تئاتر پرداخت.
پس از آن به لندن نقل مکان کرد و به‌عنوان خواننده متون نمایشی و دراماتورژیست در تئاتر رویال کورت مشغول به کار شد. یک سال بعد، اولین نمایش‌نامه‌اش به‌ نام باتلا‌‌ق‌نشینان[1] را در جشنواره تئاتر دانشگاه لندن به صحنه برد. در اولین دوره فعالیتش در رویال کورت، برای اجراهای یک شبه بدون دکور می‌نوشت که در برخی از آن‌ها به ایفای نقش هم می‌پرداخت. در همان زمان، باتلاق‌نشینان و نمایش‌نامه جدیدش شیرمرد و دردانه[2] در سرزمین مادریش ابادان اجرا شد.
در 1960، شووینکا بورس راکفلر دریافت کرد که این توانایی را به او داد که به نیجریه برگردد تا مطالعاتش را در مورد تئاتر آفریقایی ادامه بدهد. در همان زمان او در دانشگاه ابادان، لاگوس و ایفه به تدریس تئاتر و ادبیات پرداخت و از سال 1957 استاد ادبیات تطبیقی نیز هست. او یک شرکت تئاتر به نام نقاب های1960[3] را افتتاح کرد که در آن نمایش‌نامه‌های خودش را کارگردانی و بازی می‌کرد و در همان زمان، شروع به نوشتن متون انتقادی و طنز، در مورد شرایط سیاسی نیجریه کرد.
در سال‌های بعد به نوشتن و کارگردانی نمایش‌نامه‌های بسیاری پرداخت، از کمدی گرفته تا سیاسی، همچنین یک تئاتر پارتیزانی فی‌البداهه (یک نوع تئاتر اعتراضی که مانند تئاترهای خیابانی در بین جمعیت اجرا می‌شد) را برای تلویزیون و رادیو تنظیم کرد و اولین رمان و نیز اولین مجموعه شعرش را منتشر ساخت. در سال 1966، شیرمرد و دردانه را در تئاتر رویال کورت اجرا کرد و جایزه سالیانه جان ویتینگ را مشترکاً با نمایش‌نویس معروف، تام استاپارد دریافت کرد.
در سال 1967، در زمان جنگ داخلی نیجریه، مقاله‌ای نوشت که در آن پیشنهاد یک آتش‌بس را داده بود و به همین دلیل متهم به هم‌دردی با انقلابیون بیافرایی شد و به علت خیانت به مدت دو سال زندانی بود.
شووینکا بیشتر دوران حبسش را در انفرادی گذراند و تجربیات دلخراشش را در مجموعه شعرهایی از زندان[4] و زندگی‌نامه‌اش را در رمان آن مرد مُرد[5] توصیف کرده است. بعد از آزادیش از زندان، به تبعید خود خواسته‌ای رفت و مدتی را در غنا سپری کرد که در آن‌جا سردبیر یک مجله روشنفکری برجسته شد. در سال 1957 به نیجریه برگشت و به‌عنوان استاد انگلیسی در دانشگاه ایفه مشغول به ‌کار شد.
شووینکا به نوشتن نمایشنامه، مقالات انتقادی و فیلمنامه ادامه داد و برای تمام این فعالیت‌های ادبیش جایزه نوبل ادبیات در سال 1986 را به خود اختصاص داد. در این زمان، نمایش‌نامه‌هایش در تمام دنیا اجرا می‌شد. او به‌عنوان استاد مدعو در بسیاری از دانشگاه‌های معروف دنیا، مانند کمبریج، شفیلد و هاروارد به تدریس پرداخت و در سال 1993 از هاروارد، دکترای افتخاری گرفت.
بعد از شرکت در تظاهرات اعتراضی علیه رژیم نظامی نیجریه در سال 1993، بار دیگر به تبعیدی خودخواسته به فرانسه و آمریکا رفت. در 1997 او متهم به همکاری در بمب‌گذاری علیه ارتش شد و رئيس دولت نظامي نيجريه ژنرال آباچا، در غیاب شووینکا، او را به مرگ محکوم کرد. بعد از مرگ ناگهانی آباچا در سال 1998، رد اتهام شد و در اکتبر همان سال به نیجریه بازگشت. نمایشنامه او بابو شاه[6] که اولین‌بار در 2001 در لاگوس بر روی صحنه رفت، دیکتاتورهای قبلی و آن زمان آفریقا را مورد انتقاد قرار داد؛ نمایشنامه‌ای که بر اساس اوبو شاه آلفرد جری طراحی شده بود.
او به‌عنوان یک نمایش‌نامه‌نویس، تحت تاثیر نویسنده ایرلندی جی.ام.سینج است اما این سبک را با تئاتر سنتی محبوب آفریقایی که مخلوطی از رقص، موسیقی و حرکت است تلفیق می‌کند. نوشته‌های او بر اساس اسطوره‌شناسی قبیله خودش (یوروبا) است که در راس آن اوگان (خدای آهن و جنگ) است.
وله شووینکا بیش از 15 نمایش‌نامه، دو رمان و تعدادی زندگی‌نامه نوشته است. او به انگلیسی می‌نویسد. کلمات غنی و دیدگاه وسیع، از ویژگی‌های نثر اوست. مقالات ادبی او در اسطوره، ادبیات و دنیای آفریقا[7] گردآوری شده‌اند و عقایدش درباره تئاتر را در مقاله‌ای در سال 1960 به نام درآمدی بر تئاتر واقعی[8] به چاپ رسانده است. او اکنون در آتلانتا، گرجستان و نیجریه به‌سر می‌برد.

-------------------------------------------------------

* فرهنگ یوروبا: یک ملیت آفریقایی است که بیش از 40 میلیون جمعیت دارد و اکثر آن‌ها در جنوب غربی آفریقا و نیجریه ساکن هستند. آن‌ها به زبان یوروبایی سخن می‌گویند و دارای اسطوره‌ها، آیین‌ها و رسوم مخصوصی هستند. درست همان‌گونه که تئاتر یونان از آیین پرستش دیونیسوس به‌وجود آمده، درام "یوروبا" نیز از مراسم آیینی قبیله‌نشینان که همراه با ماسک و حرکات بدن به‌وسیله هنرمندان بومی اجرا می‌شده، نشات گرفته است.

[1] . The Swamp-Dwellers
[2] .The Lion and the Jewel
[3] .The 1960 Masks
[4] .Poems from Prison
[5] . The Man Died
[6] .King Baabu
[7] . Myth, Literature and the African World
[8] . Towards a True Theatre