هیئت مدیره جمعیت نسوان وطنخواه(دههی ده) -
زنان مبارز
زینب پاشا نیز از مبارزانی است که در بیداری زنان در جریان انقلاب مشروطه نقش مهمی داشت. از فعالیتهای او مبارزه در جریان تحریم تنباکو و قحطی نان مثال زدنی ست.
از زنان مبارز دیگر طاهره قره العین است . قره العین در خانواده ای روحانی تربیت شد اما پس از خواندن اولین کتاب سیدعلی باب بنام «احسن القصص» به او پیوست و به تبلیغ بابیت پرداخت. او در اجتماع بدشت که به منظور اعلام استقلال بابیت صورت گرفته بود سخنرانی کرد و یکی از موضوعات او بحث آزادی زنان بود. 3
-
شاعران و مسائل زنان
از همان آغاز مشروطیت و با تغییر و تحول در عرصه فرهنگ ، نگاه جامعه نسبت به زن تغییر کرد. این نگاه در اشعار شاعران و یا متون نویسندگان نیز بازتاب داشت و اصلاح جایگاه زن موضوع بسیاری از اشعار قرار گرفت .
معروفترین شاعرانی که در این زمینه قلم نگاشته اند لاهوتی و ایرج میرزا و عشقی نامبردنی هستند.
لاهوتی در قصیده مفصلی که در استامبول سروده دختران ایرانی را به دانش و آزادی و فعالیتهای اجتماعی دعوت کرده است . میرزاده عشقی نیز در شعر کفن سیاه مسئله حجاب و آزادی زنان را به گونه ای نو بیان می کند و ایرج میرزا که سهم بیشتری در این راه دارد در قطعه ای بنام مادر از زحمت بسیار زنان و مادران سخن می راند که سرانجام نادیده گرفته می شود. ایرج میرزا در شعر مادر از زن خانه دار و عزلت گزینی سروده است که هم خود و هم اطرافیان آزادی اش را خلاف عرف می دانند .4
-
روزنامه ها و روشنگری در زمینه زنان
از افراد دیگری که در بهبود وضعیت زنان نقش مهمی ایفا کردند می توان میرزا حسین خان عدالت ، میرزا یوسف خان اعتمادالسلطنه و دهخدا را نام برد.
میرزا حسن خان عدالت در روزنامه ای با نام «صحبت» در سال 1327 در مقاله ای به بررسی وضعیت زنان در ایران پرداخت.
میرزا یوسف خان اعتصام الملک (پدر پروین اعتصامی) نیز در سال 1318 کتاب «تحریر المرئه» را ترجمه کرد که این کتاب تالیف امین مصری با موضوع حقوق زنان بود. طالبوف هم از جمله کسانی بود که این کتاب را در مجالس گوناگون مورد ستایش قرار داد.
پس از انقلاب مشروطه دهخدا نیز در روزنامه صوراسرافیل در راه حرمت گذاری به حقوق زنان قدم بزرگی برداشت. او در مقاله ای دیکتاتوری خانواده های ایرانی ، وضعیت دختران و ازدواج اجباری آنها را مورد انتقاد قرار داد.
پس از او سید اشرف الدین حسینی مدیر روزنامه نسیم شمال نیز اشعار متعددی در این حوزه به چاپ رساند. همچنین در اواسط دوره قاجار خانم دکتر طحال مدیر نشریه «بعد دانش » ، در نشریه خود به بحث وضعیت نامناسب دختران و زنان در ایران انتقاد کرد و شهناز آزاد مدیر نشریه نامه بانوان نیز از نقادان جایگاه زن ایرانی در نظام خانواده بود .
در این میان برخی روزنامه ها نیز مطالب تاثیرگذاری در حوزه حقوق زن ارائه می دادند. از جمله روزنامه مصرشکوفه به مدیریت مزین السطنه و یا نشریه عالم نسوان که با تلاش دختران مدرسه آمریکایی منتشر می شد.5
-موسسات و انجمن های زنانفخرعظمی ارغون از شاعران بنام این دوره و از موسسان جمعیت نسوان وطنخواه از این جمله است .پس از او می توان بانو منگنه ، جهان قاجار، سلطان ، خانم کوچک ،را نیز نام برد.6
در کنار کوشش برخی مردان و زنان برای بهبود زندگی بانوان کسانی هم بودند که همچنان با دید تحقیرآمیز به زن می نگریستند و این دید در نوشته هایشان نیز دیده می شد .
از جمله این افراد صدرالشعرا (بهجت ) مثال زدنی ست او که از شاعران دربار مظفرالدین شاه بود در برخی اشعارش مانند بسیاری از همعصرانش زن را قتنه گر و شهرآشوب می شمارد.
از انجمنهای مهم که معمولا پس از انقلاب مشروطه شکل گرفتند انجمن آزادی زنان ، اتحادیه غیبی نسوان ،انجمن نسوان وطنخواه، شرکت خیریه خواتین ایران، اتحادیه نسوان ، انجمن همت خواتین وشورای هیات خواتین مرکزی قابل ذکر است . معروفترین فعالان این انجمنها صدیقه دولت آبادی و محترم اسکندری نامبردنی هستند.
از فعالترین این انجمنها انجمن نسوان بود که همزمان با شروع کار مجلس ملی تاسیس شد . زنان این انجمن در بدو کار خود از قانون بانک ملی پشتیبانی کردند و بعدها مبلغی به مجلس فرستادند به همراه نامه ای که در آن خواستار تسهیل تحصیل و بهبود وضعیت دختران بودند.7پانوشت
1-ایدئولوژی نهضت مشروطه ،آدمیت ، ج1 ،ص 426
2- رجوع کنید : رویارویی زن و مرد در عصر قاجار، کتاب تادیب النسوان و معایب اارجال ، (سراسر اثر)
3- نگاه کنید: فشاهی ،120
4- رجوع کنید : از صبا تا نیما ، ج 2،ص 13 ، 369 -382،383،368
5- نگاه کنید :از نیما تا روزگار ما ،آرین پور ،ص 4-5 ، ص 8-9
6- مشاهیر زنان ایرانی ،رجبی،1374 ، ذیل نام
7- آدمیت، ج1، 1382 ،ص 427
مآخذ- آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطه ، تهران
- آرین پور ،یحیی ، از صبا تا نیما ، تهران،1372
- آرین پور، یحیی ، از نیما تا روزگار ما ، تهران،1374
- رجبی ، محمدحسن، مشاهیر زنان ایرانی ، تهران،1374
- رویارویی زن و مرد در عصر قاجار، تادیب النسوان و معایب الرجال، به کوشش حسن جوادی، منیژه مرعشی ، سیمین شکرلو.. تهران ، ۱۳۷۱
- فشاهی ،محمدرضا ،نهضت باب ، تهران ،2536
----------------------------------------------------------------