-
این همه ولی کافی نبود. فرهنگ و اندیشه با جوخه های تیر و طناب های دار و زندان های مخوف و گورهای بی نشان از بین نرفت. چپ هنوز زنده بود. پس کار به دستان سرکوب شیوه دیگر کردند. آنان به تجربه دریافتند که باید بیاموزند تا در مقابل اندیشه ورزی حرفی برای گفتن داشته باشند و طبیعی است که این آموختن را با سویه ی ضدچپ آغاز کردند. چنین بود که در عصر فروپاشی شوروی و ترک تازی فرانسیس فوکویاما و فون هایک و میلتون فریدمن به نئولیبرالیسم برسند. روندی که از دل آن پروژه ی اصلاحات بیرون آمد و شرح این ماجرا برای زمان دیگری بماند.
آن سوی ماجرا هم طریق دگرگونی پیمود. هنرمندان و ادیبان حکومتی هم در پیمودن راهی که سویه اش ضدیت با هنر و ادبیات چپ و مترقی بود دگرگون شدند. آنها چون به مرور فهمیدند برای ایستادن در مقابل هنر و ادبیات چپ باید اثری درخور تولید کرد، کورمال کورمال کشف هنر و ادبیات جهان را آغاز کردند و کسانی از آن میان که جانی شفاف تر داشتند با حکومت «ارشادگر» درافتادند. چنین بود که اهالی هنر و ادبیات حکومتی چندپاره شدند. کسانی چون علی موسوی گرمارودی و حمید سبزواری و رضا رهگذر و فرج الله سلحشور و جمال شورجه، همان هایی که نویسندگان و شاعرانشان این روزها صحنه گردانان «انجمن قلم ایران» شده اند، همچنان بر طریق «مقدس» مداحی پافشاری کردند و هنوز قدر حکومتی می بینند و بر صدر می نشینند. کسانی که بندبازی بلد بودند چون فریدون عموزاده ی خلیلی و فاطمه راکعی و صدیقه وسمقی خود را به اصلاح طلبان حکومتی چسباندند و میان ایشان نشستند. کسانی چون بهروز افخمی و ابراهیم حاتمی کیا و ایرج اسکندری که بندبازتر بودند دمی با این نشستند و دمی با آن تا از این میانه‌بازی نمدی برای کلاه خود بسازند. کسانی اما یک سره باختند قیصر امین پور، حسن حسینی و محسن مخملباف از این دسته بودند.
آنان باختند چون من باور دارم که جانی شفاف تر داشتند. آنان مداح نبودند. کافی است برای اثبات این مدعا شعرهای قیصر یا حسن حسینی را با مثلن سبزواری مقایسه کنیم. قیصر به باور من نبض واژه ها را فهمیده است و همین فهم کلمه است که او را به رفتاری شاعرانه می کشاند. رفتاری که منجر به اخراج او از سروش و حوزه ی هنری شد و لبانش را بست تا در سال هایی که به سوی مرگ می رفت، در سال هایی که می رفت تا دق کند سکوت کرده باشد.
من حسن حسینی را پیش از مرگش چندباری دیده بودم. گمان می کنم سال 1378 بود. من به محلی رفت و آمد داشتم که حسینی گاهی به آنجا می آمد و باز گاهی فرصتی دست می داد که با هم هم‌کلام شویم. من آن زمان مانند بسیاری دیگر دچار توهم اصلاحات بودم و این حسینی بود که با کلماتی رکیک همه را یک کاسه می دانست. از طریق همین حسینی به قیصر معرفی شدم و تنها یک بار برای دیدارش به سروش نوجوان رفتم. من به دلیل باورهایم تنها مجله های روشنفکری و روزنامه های سیاسی آن روز را می خواندم. در دیدار با قیصر بود که دیدم بر خلاف آنچه انتظارش را داشتم از نرودا می گوید و احمد شاملو و آنجا بود که آخرین شماره ی سروش نوجوان را به من داد که در آن از مهدی اخوان ثالث و صادق چوبک نوشته شده بود. دروغ نوشته نشده بود. به نفع حکومت نوشته نشده بود. در سروش نوجوانِ قیصر، راست نوشته بودند. این همه اما دیده نشد و من حق را به کسانی می دهم که این همه را ندیدند. دردناک است اما حق با آنهاست. روایت هنر و ادبیات پس از انقلاب 57 روایت دردناکی است. روایت دردناکی که برای دیدن همه ی آن باید بسیار نوشت. باید از آنهایی که در برابر جوخه ایستادند، آنهایی که شکنجه ناکارشان کرد، آنهایی که سال ها در سلول های تنگ و تاریک ماندند، آنهایی که به اجبار روانه ی تبعید شدند نوشت. باید از دست به خود گشودگان و آرمان باختگان و آرمان فروخته گان نوشت. باید از آنهایی نوشت که به ساختمان های مخوف و زیرزمین های نمور و هتل های شیک احضار شدند، آنهایی که دائم تهدید شدند، آنهایی که جنازه هایشان را در خانه ها و بیابان ها یافتند نوشت. باید از سلطه ی مطلق سانسور نوشت. و وقتی همه ی این روایت نوشته شود من حق را به کسانی می دهم که قیصر را در سال های دگرگونی اش ندیدند که این کمترین بهای معامله یی است که در آن قیصر باخت تا پس از مرگش اخراج کنندگانش آگهی تسلیت صادر کنند و دگراندیشان مرگش را در سکوت بنگرند. قاف حرف آخر عشق و حرف اول قیصر بود اما قیصر نمی دانست که آن همراهی بدفرجام ثابت می کند که قاف حرف آخر دق نیز بوده است.